Korstmossen: De verborgen samenwerking tussen schimmel en alg
Een korstmos is net zo min mos als een blinde bij bij is (dat is een insect uit de familie van de zweefvliegen). De Fransman De Tournefort had de korstmos in 1700 tot een apart plantengeslacht gebombardeerd, maar dat korstmos een symbiose van een schimmel (denk bedorven yoghurt) en een alg (denk groene aanslag) was, wist niemand nog. Korstmossen werd of onder de algen of onder de schimmels geschaard en sommige werden voor plantaardige kankergezwellen versleten.
Korstmossen zijn overal (in Amstelveen en daarbuiten): op de stoep, op muren en op bomen. Ze vullen niches op die niet door andere organismen worden bezet (denk plaatsje op de vrijmarkt). De symbiose van alg en schimmel dient het belang van beide. De alg voorziet de schimmel van meer voedsel en de schimmel biedt de alg houvast en bescherming tegen kou of hitte.
Partnerkeuze
Korstmossen zitten niet op Tinder, want een echte partnerkeuze hebben ze niet. De schimmel van de korstmos is met handen en wortelstructuurtjes gebonden aan een specifieke alg. Alg en schimmel kunnen wel apart van elkaar door het leven, maar als er voor een korstmossenbestaan gekozen wordt, dan zijn er maar twee opties: of er breekt een stukje van de korstmos af, dat elders voeten aan de ondergrond krijgt, of de schimmel produceert sporen, die zich elders vermeerderen en een geschikte alg vinden om in huis te nemen. Dat was ook meteen het raadsel waarvoor de eerste ontdekkers van de korstmos-als-een-symbiotisch-organisme stonden: ze braken zich het hoofd over hoe korstmossen zichzelf konden voortplanten.
Symbiose
In 1867 ontdekte de Zwitser Simon Schwendener (1829-1919) dat een korstmos een symbiose van alg en schimmel was waarbij de alg de schimmel van voedsel leek te voorzien. Hij had onder de microscoop ontdekt dat de alg als een pizza calzone (mijn woorden) door de schimmel omhuld werd.
Beatrix Potter
Ook Beatrix Potter (1866-1943), bekend van o.a. ‘Pieter Konijn’ en ‘De Wollepluiskonijntjes, door haar geschreven en geïllustreerde verhaaltjes, verdiepte zich in de reproductie van korstmossen. Net als Schwenderer was Potter een nauwkeurige waarnemer (en een getalenteerd illustrator), maar liep stuk op haar eigen pogingen om korstmossen te kweken. Schwenderer werd niet geloofd en zelfs belachelijk gemaakt en Potter moest, omdat ze vrouw was, haar paper over de kieming van schimmelsporen bij de beroemde ‘Linnean Society’ door een man in laten dienen. Haar ambitie om haar onderzoek naar sporen voort te zetten leek daarna een stille dood te sterven. Potter heeft zichzelf gelukkig op andere manieren onsterfelijk gemaakt.
Haar prachtige illustraties van paddenstoelen (en korstmossen) zijn op de site van het Armitt museum te zien.
Aleid Offerhaus
